Τρίτη 21 Ιουνίου 2011

Η λειτουργία της άμεσης δημοκρατίας: ο «επιταχυντής» και το «φρένο»…


 
-------------------------------------------
του
Γιώργου Δημητρίου
 
Ποιοί είναι οι κανόνες και ποια τα εργαλεία για την διασφάλιση της βέλτιστης δυνατής συμμετοχής του πολίτη στη πολιτική ζωή εκτός από το ψηφοδέλτιο που συμπληρώνει κάθε τέσσερα χρόνια; Δεν υπάρχει ανάγκη επινόησης. Οι μέθοδοι και οι διαδικασίες της άμεσης συμμετοχής του πολίτη στην πολιτική υπάρχουν από καιρό και λειτουργούν θαυμάσια σε διάφορες χώρες περισσότερο από ένα αιώνα.

Δύο είναι οι «κολώνες» που στηρίζουν την δημοκρατική διαδικασία:
1. Η πρώτη συνίσταται στο δικαίωμα του πολίτη να ασκεί διαρκή έλεγχο στην δραστηριότητα των πολιτικών αντιπροσώπων του, ρόλος που θεωρητικά ασκείται στην  Βουλή από την αντιπολίτευση.
2. Η δεύτερη έγκειται στην δυνατότητα του πολίτη να εκφράζει την πολιτική του δημιουργικότητα, με στόχο τη ανεύρεση λύσεων σε προβλήματα γενικού ενδιαφέροντος, καταθέτοντας ο ίδιος νομοσχέδια είτε προς ψήφιση από μέρους της νομοθετικής εξουσίας είτε προς επικύρωση από το σύνολο του εκλογικού σώματος μέσω του δημοψηφίσματος.



Σε αμφότερες τις περιπτώσεις μιλάμε για τους θεσμούς της πρωτοβουλίας και του δημοψηφίσματος.
α. Η πρωτοβουλία - ή λαϊκή πρωτοβουλία ενεργεί εν είδη «επιταχυντή» στην περίπτωση που η πολιτική εξουσία δεν διατίθεται να αντιμετωπίσει ένα σημαντικό πρόβλημα της κοινωνίας. 
β. Το δημοψήφισμα, αντίθετα, ενεργεί σαν «φρένο» κινδύνου όταν η πολιτική εξουσία αντιμετωπίζει ένα πρόβλημα αναντίστοιχα από αυτό που θα επιθυμούσε η αντιπροσωπευόμενη κοινωνική ομάδα. 
Στην πρώτη περίπτωση οι πολίτες ωθούν την πολιτική να επιλύσει το πρόβλημα με ένα συγκεκριμένο τρόπο διαφορετικά οι ίδιοι, επικυρίαρχοι, αναλαμβάνουν να αποφασίσουν. Στην δεύτερη περίπτωση οι πολίτες υποχρεώνουν του αντιπροσώπους τους να καταθέσουν την επιλογή του τρόπου επίλυσης του προβλήματος κατευθείαν σε αυτούς, τους εκπροσωπούμενους.
Τα παραπάνω εργαλεία πλαισιώνουν άλλα, μη αποφασιστικού χαρακτήρα, όπως το συμβουλευτικό δημοψήφισμα - plebiscitum.

-----------------------------------------------

1. Έλεγχος της νομοθετικής εξουσίας
α) Προαιρετικό δημοψήφισμα
β) Υποχρεωτικό δημοψήφισμα

2. Παρέμβαση λόγω αδράνειας νομοθετικής εξουσίας
α) Λαϊκή πρωτοβουλία
- Πρωτοβουλία με αντιπρόταση της Βουλής
- Πρωτοβουλία δίχως αντιπρόταση της Βουλής

3. Αλλά δικαιώματα μη αποφασιστικού χαρακτήρα
- Συμβουλευτικό δημοψήφισμα (μη δεσμευτικού χαρακτήρα, που αιτείται τόσο από του πολίτες όσο και από ένα πολιτικό όργανο)
- Πρόταση  νόμου, λαϊκής πρωτοβουλίας, μη δημοψηφιστικού χαρακτήρα, δίχως δικαίωμα ψήφου.
- Αίτημα (με δικαίωμα λήψης απάντησης από μέρους του πολιτικού οργάνου στο οποίο απευθύνεται εντός προκαθορισμένου χρόνου)
4. Εργαλεία συμμετοχικότητας μη δημοψηφιστικού χαρακτήρα
-  Συμμετοχικός προϋπολογισμός
-  Μεσολάβηση
- Λαϊκές συνελεύσεις
- Λαϊκή έρευνα

-----------------------------------------------

Δίπλα στα δικαιώματα, δημοψηφιστικού χαρακτήρα, μια τρίτη κολώνα της δημοκρατίας αποτελούν τα εργαλεία άμεσης συμμετοχής του πολίτη, μη δημοψηφιστικού χαρακτήρα, που διασφαλίζουν επιρροή στην διαδικασίες λήψης απόφασης, μέσω διαβούλευσης, αλλά δίχως να λαμβάνει μέρος στην τελική απόφαση. Τα εργαλεία αυτού του τύπου βαίνουν από το «αίτημα» και την πρόταση λαϊκής πρωτοβουλίας δίχως ψηφοφορία – «Όλοι οι πολίτες μπορούν να απευθύνουν αίτημα στην Βουλή των αντιπροσώπων με στόχο νομοθετικά μέτρα ή έκθεση κοινών αναγκών» - άρθ.50 Ιταλικού Συντάγματος - έως πολυπλοκότερες μεθόδους όπως ο συμμετοχικός προϋπολογισμός και η συμμετοχική πολεοδόμηση.
Στην διεθνή πολιτική ορολογία σαν «δημοψήφισμα» εννοείται μόνο το επικυρωτικό δημοψήφισμα που μπορεί να είναι υποχρεωτικό ή προαιρετικό. Σε ορισμένες χώρες όπως η Ιταλία, αντίθετα, ο όρος ταυτίζεται με την έννοια του ακυρωτικού δημοψηφίσματος.

-----------------------------------------------

Διαδικασία υλοποίησης ακυρωτικού δημοψηφίσματος και λαϊκής πρωτοβουλίας

1. Δημοψήφισμα
α.  Συγκρότηση επιτροπής προαγωγής του δημοψηφίσματος για την απάλειψη ενός κανόνα όχι ακόμα σε ισχύ - νόμος, διάταγμα, διοικητική πράξη της περιφερειακής αυτοδιοίκησης κ.λ.π. – ολιγομελής, ακόμη και 10 άτομα.
β. Αίτηση αποδοχής του θέματος δημοψηφίσματος, από το συνταγματικό δικαστήριο, μετά την συλλογή του ελάχιστου αριθμού υπογραφών που προβλέπει ο νόμος.
γ. Συλλογή και πιστοποίηση του γνήσιου του ελάχιστου αριθμού υπογραφών σύμφωνα με τον νόμο.
δ. Κατάθεση των υπογραφών στο πολιτικό όργανο που προβλέπει ο νόμος - βουλή, περιφερειακό συμβούλιο κ.λ.π.
ε. Εξέταση των υπογραφών από ανεξάρτητη επιτροπή. Προκήρυξη δημοψηφίσματος.
στ.  Δημοψήφισμα. Το θέμα του δημοψηφίσματος κατακτά την απόλυτη πλειοψηφία του εκλογικού σώματος. Ο κανόνας καταργείται.

2. Λαϊκή πρωτοβουλία
α. Οι πολίτες επεξεργάζονται μια πρόταση - σχέδιο νόμου, προεδρικό διάταγμα, πρόταση διοικητικής πράξης, πρόταση εισήγησης στο περιφερειακό συμβούλιο κ.λ.π.
β. Αίτηση λαικής θεσμικής πρωτοβουλίας. Εξέταση της αίτησης από ανεξάρτητη επιτροπή.
γ. Συλλογή υπογραφών - συνήθως αντιστοιχούντων, κατ’ελάχιστο, στο 12% του εκλογικού σώματος. Η συλλογή είναι ελεύθερη.
δ. Παρουσίαση της πρότασης στο κατάλληλο όργανο – βουλή, περιφερειακό συμβούλιο κ.λ.π.
ε. Συζήτηση της πρότασης στο πλαίσιο του οργάνου. Διαβούλευση με τους υποστηρικτές της πρότασης.
στ. Στην περίπτωση που το όργανο κάνει δεκτή την πρόταση, η πρόταση επικυρώνεται. Δεν διενεργείται δημοψήφισμα.
ζ. Στην περίπτωση που το όργανο δεν κάνει δεκτή την πρόταση διενεργείται δημοψήφισμα. Το δημοψήφισμα λαμβάνει χώρα είτε με θέμα την επικύρωση ή την απόρριψη της πρόταση της λαικής πρωτοβουλίας, είτε με θέμα την επιλογή μεταξύ της πρότασης της λαικής πρωτοβουλίας και μιας αντιπαραθετικής πρότασης που το όργανο δικαιούται να καταθέσει εμπρόθεσμα.

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου

Σημείωση: Μόνο ένα μέλος αυτού του ιστολογίου μπορεί να αναρτήσει σχόλιο.