Πολιτικοί και πολιτική…

 

(από Μ.Βέμπερ, «Η πολιτική σαν επάγγελμα»)

Η πολιτική συνίσταται σε μια αργή και επίμονη προσπάθεια υπέρβασης σκληρών δυσκολιών  η οποία πρέπει να επιδιώκεται με πάθος και θυσία. Είναι δε απόλυτα σίγουρο και επιβεβαιωμένο από την ιστορική εμπειρία, ότι δεν κατορθώνεται τίποτα το δυνατό όταν δεν στοχεύεται το σχεδόν αδύνατο. Αυτός που θα το προσπαθήσει δεν μπορεί παρά να είναι ταυτόχρονα «ηγέτης» και «ήρωας» με την λιγότερο εμφατική έννοια των όρων. Αλλά και όσοι δεν ανήκουν σε αυτή την κατηγορία μπορούν να τα καταφέρουν εάν εξοπλιστούν με αυτοπειθαρχία και περισσή αποφασιστικότητα, οι οποίες εξοπλίζουν με την αναγκαία αντοχή στο ναυάγιο όλων των ελπίδων, διαφορετικά θα είναι ανίκανοι να πραγματώσουν αυτό που φαίνεται δυνατό ακόμη και σήμερα.

Μόνο αυτοί που είναι σίγουροι ότι δεν θα εγκαταλείψουν την προσπάθεια μπροστά στην χυδαιότητα και στην ανοησία του κόσμου, μόνο όσοι είναι σίγουροι ότι μπορούν να τις αντιπαρέλθουν λέγοντας «δεν ενδιαφέρει, προχωράμε», έχουν κλίση για την πολιτική.

---------------------------------

Θα μπορούσαμε να πούμε ότι οι κρίσιμες αρετές κάθε πολιτικού είναι τρεις: πάθος, βαθιά αίσθηση ευθύνης και προνοητικότητα. Πάθος με την έννοια της αφιέρωσης σε ένα σκοπό και στο θεό ή στον δαίμονα που τον κατευθύνει και όχι με την έννοια της ψυχικής στάσης και τάσης του «στείρου στριφογυρίσματος» - κατά τον Σίμμελ - υφασμένου σε πεδία κενά ουσιαστικού περιεχομένου και ελλιπή της συναίσθησης της όποιας αντικειμενικής υπευθυνότητας. Όσο και αν είναι αυθεντικό και ειλικρινές το απλό πάθος δεν αρκεί. Δεν είναι ικανό να δημιουργήσει τον πολιτικό εάν δεν καταστεί αποκλειστική υπηρεσία ενός σκοπού, εάν δεν αναδείξει την υπευθυνότητα σε πολικό αστέρα κάθε προσπάθειας με στόχο την επίτευξη του. Από όλα αυτά απορρέει η ανάγκη της προνοητικότητας - θεμελιώδους ψυχολογικού εφοδίου του πολιτικού - με λίγα λόγια της ικανότητας βίωσης της πραγματικότητας με νηφαλιότητα και εσωτερική περισυλλογή, ή της τήρησης δίκαιων αποστάσεων από πράγματα και ανθρώπους. Η έλλειψη αποστάσεων συνιστά θανατηφόρο αμάρτημα για κάθε πολιτικό και εγκληματικό ελάττωμα που τον καταδικάζει αμετάκλητα στο πολιτικό ατόπημα.

Το ερώτημα που τίθεται σε αυτό το σημείο είναι το ακόλουθο: πως μπορεί να συνυπάρχουν στην ίδια ψυχή φλογερό πάθος και ψυχρή προνοητικότητα; Η πολιτική γίνεται με το κεφάλι και όχι με άλλα μέρη της ψυχής ή του σώματος. Παρά ταύτα, η αφοσίωση σε αυτή γεννιέται και τροφοδοτείται μόνο από το πάθος εάν πρόκειται για ανθρωπολογικά αυθεντικό δρώμενο και όχι για επιπόλαιο «παιχνίδι». Ο αταλάντευτος έλεγχος του «είναι», που διακρίνει τον πραγματικό πολιτικό από τον ερασιτέχνη πολιτικάντη του «στείρου στριφογυρίσματος», είναι δυνατός μόνο μέσω της αυστηρής προσπάθειας τήρησης των αποστάσεων με όλη την έννοια του όρου. Το εύρος μιας πολιτικής προσωπικότητας μετριέται, κατά κύριο λόγο, βάσει αυτών των αρετών και αυτών των προτερημάτων.

Ο πολιτικός πρέπει να ελέγχει, κάθε μέρα και κάθε ώρα της ημέρας, ένα από τα χειρότερα ελαττώματα του ανθρώπινου χαρακτήρα όπως η ματαιοδοξία, τον μεγαλύτερο εχθρό κάθε προσπάθειας αφοσίωσης σε ένα σκοπό και τήρησης των απαιτούμενων «αποστάσεων» κύρια από τον ίδιο τον εαυτό του.

Η ματαιοδοξία είναι διαδεδομένο ελάττωμα και ίσως όλοι να έχουν από λίγο. Για τον πολιτικό όμως τα πράγματα είναι αρκετά διαφορετικά καθόσον η όλη του υπόσταση προβάλλεται στην σφαίρα της «εξουσίας». Η απόκτηση εξουσίας είναι ένα από τα βασικά εργαλεία με τα οποία, αναπόφευκτα, βρίσκεται αναγκασμένος να ενεργεί. Σε κάθε περίπτωση, το «έγκλημα» ενάντια στην αποστολή του αρχίζει από το σημείο που η ανάγκη απόκτησης εξουσίας χάνει τον ιερό σκοπό της και μεταλλάσσεται σε κούρσα αυτοπροβολής και αυτό-επιβεβαίωσης.

Από αυτή την σκοπιά και σε τελευταία ανάλυση, δύο είναι τα σοβαρότερα ατοπήματα στο πεδίο της πολιτικής: η απουσία σκοπού και η έλλειψη υπευθυνότητας. Η δε ματαιοδοξία, ή η ανάγκη διαρκούς αυτοπροβολής κατά τρόπο όσο το δυνατό περισσότερο εμφανή, οδηγεί τον πολιτικό στον έντονο πειρασμό διάπραξης των παραπάνω ατοπημάτων. Ο πειρασμός είναι τόσο πιο έντονος όσο ο πολιτικός κλίνει περισσότερο στην δημαγωγία και στον λαικισμό ή, με λίγα λόγια, στο επικοινωνιακό εφέ, με σοβαρό κίνδυνο να μεταλλαχθεί σε καθαρό ηθοποιό και να αποξενωθεί από τις συνέπειες των πρακτικών του ενδιαφερόμενος αποκλειστικά για τις εντυπώσεις που προξενεί. Η απουσία πραγματικών στόχων τον οδηγεί στην έντονη επιθυμία της πατιναρισμένης εκδοχής της εξουσίας αντί της πραγματικής εξουσίας και της απόλαυσης της εξουσίας για την εξουσία δίχως συγκεκριμένο στόχο. Δεδομένου δε ότι η εξουσία αποτελεί το αναπόφευκτο μέσο άσκησης κάθε πολιτικής δεν υπάρχει πιο επικίνδυνη διαστροφή από την ματαιόδοξη ευαρέσκεια της αίσθησης της εξουσίας και της λατρείας της αυτοαναφοράς της.

Ο πραγματικός «πολιτικός της εξουσίας» μπορεί μεν να εξασκεί ισχυρή επιρροή αλλά, στην πραγματικότητα, ενεργεί σε ένα πεδίο κενό περιεχομένου εάν όχι παραλόγου. Η αιφνίδια εσωτερική κατάρρευση ορισμένων τυπικών εκπροσώπων της κατηγορίας άφησε να διαφανεί το εύρος των εγγενών αδυναμιών και της ανικανότητας που κρύβουν πίσω από θεατρικές εκδηλώσεις, σε κάθε περίπτωση, κενές περιεχομένου. Ο «πολιτικός της εξουσίας» αποτελεί φορέα μιας γενετικής αδιαφορίας προς την ουσία της ανθρωπολογίας της συμπεριφοράς η οποία δεν έχει καμία σχέση με την συνειδητοποίηση του τραγικού στην οποία αναφέρεται κάθε τύπος συμπεριφοράς και, ειδικότερα, της πολιτικής συμπεριφοράς.